Koninklijke iconen: Maria Theres en haar schuldgevoel

Maria Theresia werd in 1717 geboren als dochter van de Rooms-Duitse keizer Karl VI en zijn vrouw Elisabeth. Haar broertje, de beoogde opvolger van vader Karl, was een half jaar eerder overleden. De keizer had een paar jaar voor Maria Theresia’s geboorte de Pragmatieke Sanctie afgekondigd, die opvolging door vrouwelijke nakomelingen mogelijk maakte. Desondanks ging hij er eigenlijk vanuit dat de man met wie Maria Theresia ooit zou trouwen het land zou gaan regeren, en niet zij.

Dit maakte dat ze nooit iets leerde over het besturen van een rijk en een onbekommerde jeugd had. Toch was ze een geboren monarch, wat ze toonde toen haar vader in 1740 stierf. Maria Theresia werd daarmee aartshertogin van Oostenrijk en koningin van Hongarije en Bohemen. Voor die laatste twee titels moest ze echter jarenlang vechten, aangezien veel Europese leiders een vrouw aan de macht niet zagen zitten.

Turbulente liefde

In 1736 trouwde Maria Theresia met Frans Stefan, waarna ze ook keizerin van het Heilige Roomse Rijk werd. Het huwelijk was volgens historici uit liefde gesloten, iets wat voor die tijd in die kringen zeer ongebruikelijk was. Dat Maria Theresia maar liefst zestien kinderen kreeg, waarvan er helaas slechts tien de volwassenheid zouden bereiken, was niet het gevolg van haar verlangen naar een groot gezin.

Integendeel. Er zijn meerdere brieven van de keizerin gevonden waarin ze tegenover vriendinnen allesbehalve enthousiast over haar zwangerschappen berichtte. De grote kinderschare was simpelweg de consequentie van een actief seksleven.

Desondanks was het overduidelijk dat Maria Theresia meer van Frans hield dan hij van haar. Tot haar verdriet en ergernis ging hij veelvuldig en openlijk vreemd en waar zij vurige en liefdevolle brieven aan hem schreef, beantwoordde hij die koel en zakelijk.

Desalniettemin had zij duidelijk de broek aan in het huwelijk; ze stuurde haar man gewoon de ruimte uit als hij het tijdens belangrijke besprekingen over staatszaken niet met haar eens was. Frans vond dat geen ramp; hoewel hij beschikte over een groot zakelijk instinct had hij geen kaas gegeten van politiek.

Martelingen

Toen hij in 1765 stierf, tragisch genoeg tijdens de huwelijksviering van zoon Leopold, was Maria Theresia gebroken. Ze liet haar privévertrekken zwart verven en zou tot aan haar eigen dood alleen maar rouwkleding dragen. Na zijn dood werd zoon Joseph in naam hoofd van het Heilige Roomse Rijk, maar hij regeerde samen met zijn moeder. Keizerin Maria Theresia geldt als een van de meest invloedrijke en verlichte monarchen van het absolutistische tijdperk.

Vooral haar binnenlandse politiek heeft veel gedaan voor Oostenrijk. Ze reorganiseerde de belastingen, verdubbelde de omvang van het leger en zorgde dat er één geldig strafrechtsysteem werd ingevoerd. Haar belangrijkste nalatenschap is echter de invoering van de schoolplicht.

Tegelijkertijd staat de devote rooms-katholieke Maria Theresia bekend om haar diepe haat jegens Joden – ze wilde ze allemaal het land uit hebben –, de censuur die ze oplegde en de martelingen die onder haar bewind plaatsvonden.

Besmet

Maria Theresia was geen liefdevolle moeder. Ze bemoeide zich echter wel op een negatieve manier met haar kinderen en bepaalde met wie ze trouwden. Vaak tot grote wanhoop en woede van haar nageslacht.

De keizerin was een strateeg en zorgde voor de meest gunstige verbintenissen. Alleen lievelingsdochter Maria Christina, het enige kind dat ze verwende en nooit bekritiseerde, mocht uit liefde trouwen.

Maria Theresia’s jongste dochter Maria Antonia, paradoxaal genoeg de dochter die de minste aandacht van haar moeder kreeg, sloot het meest prestigieuze huwelijk en zou als koningin Marie-Antoinette van Frankrijk naast koning Lodewijk XVI haar meest bekende nakomeling worden.

In 1767 voltrok zich een waar familiedrama, toen gefluisterd werd dat Maria Theresia verantwoordelijk was voor de dood van haar dochter Maria Josepha. Zij moest van haar moeder bidden bij het dode lichaam van haar schoonzus, die was overleden aan pokken. Maria Josepha kreeg daarop ook pokken en stierf.

Schuldgevoel

Maria Theresia nam het zichzelf vreselijk kwalijk, hoewel het haar schuld niet was – de pokken hebben een incubatietijd van een week en Maria Josepha kreeg al veel eerder klachten. Maria Theresia zelf was echter wél besmet geraakt, toen ze haar stervende schoondochter een laatste knuffel gaf. Ze werd zo ziek dat ze zelfs de laatste sacramenten kreeg toegediend, maar knapte op wonderbaarlijke wijze op.

Toch is ze volgens geschiedschrijvers nooit volledig hersteld. Ze bleef hoesten en last houden van oedeem, kortademigheid en slapeloosheid. Men gaat ervan uit dat haar dood in 1780 toch te maken heeft gehad met de pokken. •

Door Suus Ruis | Beeld: Publiek domein

Lees het hele verhaal in Story. Dit artikel komt uit Story. Editie 37 ligt nu in de winkel of lees het artikel via Magazine.nl

Wil je op de hoogte blijven van al het royalty nieuws? Volg dan de Story Royalty Facebookpagina!Op de hoogte blijven van onze leukste artikelen en winacties? Schrijf je in voor de Story-nieuwsbrief.